Herb Otwocka

Jakie związki z Otwockiem ma starożytna grecka bogini Higieja, córka Asklepiosa i Epione? Okazuje się że ma i to spore. Najważniejszy, znany wszystkim symbol Otwocka tj. jego herb w swojej symbolice odwołuje się do tej bogini.

Historia otwockiego herbu

Herb to charakterystyczny znak miejskiej wspólnoty. Symbol ten pojawił się w II połowie XIII w. wraz z kodyfikacją prawa miejskiego. Od samego początku jego wzór ściśle określały reguły heraldyczne. Otwock w swojej 100- letniej historii w roli miasta „dorobił” się już dwóch... a nawet trzech herbów. Pierwszy otwocki herb został zatwierdzony jeszcze przed nadaniem praw miejskich 7 sierpnia 1916 r. z inicjatywy radnego Edwarda Kasperowicza i był w użyciu do 1927 r. Od tego roku oficjalnym znakiem Otwocka jest dzisiaj nam znany herb. Chyba każdy otwocczanin wie, jak on wygląda. Kogo byśmy się nie spytali, to usłyszymy, że widać na nim pół orła w koronie i kielich z wężem będącym symbolem medycyny, co nawiązuje do uzdrowiskowej przeszłości miasta. Nowy symbol miasta został zatwierdzony przez Radę Miejską 2 sierpnia 1926 r., a przez wojewodę warszawskiego 16 maja 1927 r. Projekt herbu wykonał artysta plastyk Józef Tom.

Hart ducha i mądrość

Obecny herb Otwocka jest dwupolowy. W polu prawym, czerwonym, znajduje się połowa - zwróconego na prawo - białego polskiego orła w złotej koronie oraz ze złotymi szponami i dziobem. W polu lewym, złotym (kolor żółty), widnieje połowa szarego kielicha, z którego wypełza zielony wąż zwrócony w lewą stronę. Zastosowane barwy na tarczy herbowej nie są przypadkowe. W heraldyce, zarówno tak szlacheckiej jak i miejskiej, barwy wykazywały zależność od barw herbu dynastii i państwa. Kolorami dominującymi w heraldyce polskiej są więc czerwień i srebro. Kolor czerwony oznacza wspaniałomyślność, hart ducha i waleczność, a kolor złoty - wiarę, stałość, mądrość, chwałę, doskonałość. W przypadku Otwocka możemy mówić o harcie ducha i mądrości, mając na myśli jego uzdrowiskową przeszłość. Połowa wizerunku koronowanego orła nawiązuje do dawnego herbu województwa warszawskiego i do herbu państwowego, co jest elementem jednoznacznie osadzającym Otwock w konkretnym miejscu na mapie Polski.

Bogini uzdrowiska

Ciekawszą symbolikę ma pole lewe, gdzie znajduje się pół kielicha z wypełzającym zeń wężem. Przez długie lata na herbach pokazywanych publicznie prezentowano cały kielich z wężem, a nawet kielich z wężem owijającym się wokół niego. Każde z tych wyobrażeń nawiązuje do postaci greckiej bogini zdrowia Higiei (Hygieia, Hygieja, Hygea, Hygia, Higieja), której atrybutem był kielich z wężem (tzw. Kielich Higiei). Według greckiej mitologii Higieja była córką boskiego lekarza Asklepiosa (rzymskiego Eskulapa) i Epione oraz siostrą Panakei (Panacei). Bogini czczona była wraz z Asklepiosem często pojawiając się w orszaku ojca, uosabiając… zdrowie. Jej rzymską odpowiedniczką była Salus.

Połączenie kielicha z wężem ma bogate znaczenie mitologiczne. W kielichu podawano wino, ale także ziołowe mikstury lecznicze. Wąż natomiast jest zwierzęciem, którego jad może zabić, ale jednocześnie zrzuca swoją skórę i regeneruje siły. Ze względu na swe linienie („odradzanie się”) symbolizuje ciągłą samoodnowę życia, ozdrowienie, długowieczność, uzdrawianie. Wysunięty jadowy języczek przypomina natomiast o ostrożności i odpowiedzialności, z jaką należy korzystać z darów natury. Kielich tutaj symbolizuje zdrowie, a wąż ciągłą samoodnowę życia, ozdrowienie, długowieczność i uzdrawianie, czyli dokładnie to, czego oczekujemy od kuracji w uzdrowisku. Z czasem Kielich Higiei stał się symbolem farmacji – aptek (czasami mylnie uznawany jest za ogólny symbol medycyny, której faktycznym godłem jest laska Asklepiosa-Eskulapa), a od jej imienia nazwano dział medycyny zajmujący się wpływem środowiska na zdrowie ludzkie, czyli higienę.

Obca korona

Nad tarczą znajduje się złota korona o fantazyjnym kształcie z jedenastoma białymi kamieniami. Ta dziwaczna korona jest artystyczną wizją stosowanych w miejskiej heraldyce koron w kształcie murów miejskich. Liczba baszt w koronie określa rangę miasta. Było ich zwykle od trzech do pięciu (miasto ważniejsze ma większą liczbę baszt w koronie). Stosowanie koron w kształcie miejskich murów jest charakterystyczne dla heraldyki zachodnioeuropejskiej i rosyjskiej. W Polsce zaczęto je stosować dopiero w okresie zaborów i jest to ewidentny przykład rusycyzmu lub germanizmu w rodzimej heraldyce. Polską tradycją natomiast było ozdabianie koroną królewską miast pełniących aktualnie lub dawniej rolę stolicy państwa czy stolicy dawnych jednostek terytorialnych.

Tarcza - polski barok

Przyjrzyjmy się jeszcze tarczy. Kształt tarczy herbowej wywodzi się w prostej linii od tarczy bojowej. Zmieniał się on na przestrzeni wieków zależnie od kraju (wpływów obcych) i aktualnej mody. W czasach heraldyki żywej, tzn. będącej odzwierciedleniem rzeczywistego uzbrojenia rycerza, kształt tarczy ewoluował wraz z rozwojem rynsztunku i zbroi. Z czasem heraldyka odeszła od tej zasady. Tarcza "otwocka" swoim krojem nawiązuje do XIX w. wzorców i stanowi uproszczoną wersję polskiej barokowej tarczy herbowej. Jest to kolejny element odróżniający nasz herb od innych herbów miejskich w Polsce, które bazują na XIX w. tarczy hiszpańskiej. Tarcza jest dodatkowo ozdobiona szeroką złotą taśmą zwaną bordiurą. Tego typu ozdabianie czy też udostojnienie herbów jest powszechne w heraldyce szkockiej, brytyjskiej, francuskiej, hiszpańskiej i portugalskiej. W Polsce stosowane jest niezmiernie rzadko.

Wracając do bogini Higiei

W sztuce przedstawiana jest zwykle jako młoda kobieta z atrybutami tj. z miską (lub czarą albo pucharem) i wężem, które obecnie stanowią symbol farmacji. Wyobrażenie o bogini przejawia się w sztukach plastycznych, między innymi w greckim malarstwie wazowym i w rzeźbie np. rzeźby w parkach uzdrowiskowych. A w otaczającej Ziemię przestrzeni kosmicznej imieniem bogini została nazwana jedna z planetoid. W Poznaniu znajduje się jedyny jej pomnik Higiei w Polsce. Ustawiony w 1908 r. z fundacji hr. Raczyńskiego na miejskim wodotrysku, nosi rysy jego żony, hr. Konstancji z Potockich Raczyńskiej. Natomiast w Krakowie możemy obejrzeć rzeźbę Hygei w stylu art déco z 1932 r. Może warto pomyśleć, żeby np. znajdująca się w otwockim parku fontanna lub tężnia została ozdobiona figurą bogini. Byłoby to piękne nawiązanie do miejskiego herbu, uzdrowiskowej tradycji naszego miasta i klasycznych podstaw naszej, europejskiej cywilizacji.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•