Otwock uzyskał prawa miejskie w 1916 roku. Ma jednak znacznie starszy rodowód, wyrastający z dziedzictwa sąsiednich miejscowości. Przejął nazwę istniejącą już na początku XV wieku.
Wyjątkowość osady, a później miasta-uzdrowiska, wynikała z warunków naturalnych obszaru położonego między Wisłą a dolnym Świdrem. Istotną rolę odegrały dwa czynniki. Jednym była działalność lodowca. Drugi stanowiło przesuwanie się Wisły, która - obniżając swój poziom- wyżłobiła kilka tarasów. Najwyższy z nich tworzył nieckę o grubej warstwie piasku. Latem powietrze szybko się tu nagrzewało. Jednak upalną pogodę łagodziły rześkie powiewy znad Wisły.
Znaczną część okolic porastały lasy sosnowe. Drzewa były na ogół niskie, ale miały liczne rozgałęzienia i gęste igliwie bogate w chlorofil. Sosny tworzyły specyficzny mikroklimat, nasycając tlenem powietrze. Regulowały temperaturę, wilgotność i ciśnienie atmosferyczne.
Ta kraina sosen i piasku w średniowieczu i w czasach nowożytnych należała do ziemi czerskiej, dzieląc jej historyczne losy. Na początku XIX stulecia dostała się pod panowanie rosyjskie. Na prawdziwe odkrycie czekała do czasu uruchomienia Kolei Nadwiślańskiej w 1877 roku. Wtedy też wybudowany został przystanek kolejowy Otwock.
Znany rysownik i malarz, Michał Elwiro Andriolli, doceniając krajobrazowe walory terenów nad dolnym Świdrem, nabył rozległą posiadłość, którą nazwał Brzegami. Zamieszkał tu i wybudował kilkanaście drewnianych willi dla letników z Warszawy. Zapewniał gościom liczne atrakcje, m.in. organizował spektakle teatralne. Znalazł naśladowców, którzy zaczęli budować letniskowe wille. Utrzymane były one w tzw. stylu nadświdrzańskim, charakteryzującym się m.in. drewnianymi ornamentami i werandami.
W pobliżu stacji kolejowej Otwock powstała osada nazwana Willami Otwockimi. Na letni odpoczynek przyjeżdżało tu coraz więcej osób. Wzrastała też liczba stałych mieszkańców. Zdrowotne walory Otwocka szybko odkrył dr Józef Marian Geisler. W 1893 roku utworzył on zakład leczniczy, który stał się pierwszym na ziemiach polskich nizinnym sanatorium dla pacjentów z chorobami płucnymi. Wkrótce otwarto kilka innych sanatoriów. Budowano też liczne pensjonaty. Znaczną część - zarówno stałych mieszkańców, jak też kuracjuszy i letników - stanowili Żydzi.
Na początku XX wieku coraz aktywniejsza stała się lokalne elita, którą tworzyli lekarze, właściciele pensjonatów oraz przedstawiciele inteligencji. Podejmowali oni różnorodne inicjatywy, zwłaszcza kulturalne; utworzyli też szkołę z językiem polskim. Ważnym wydarzeniem było erygowanie, w 1911 roku, parafii p.w. św. Wincentego a Paulo. Zaczęło działać Towarzystwo Przyjaciół Otwocka (TPO), dążyło ono m.in. do uzyskania przez Otwock odrębności administracyjnej. Cel ten udało się w nowych realiach politycznych, gdy Mazowsze – podczas pierwszej wojny światowej - opanowali Niemcy. Otwock uzyskał prawa miejskie 9 listopada 1916 roku, powstał na obszarach wydzielonych z gmin: Karczew, Wiązowna i Glinianka. Zaczęła też funkcjonować samodzielna gmina żydowska.
W odrodzonym państwie polskim Otwock był cenioną miejscowością kuracyjną i letniskową. Przyciągał słynnym „mahoniowym” powietrzem. Uzyskał status miasta-uzdrowiska, w którym wybudowano kilka nowoczesnych sanatoriów, m.in. Sanatorium m. st. Warszawy oraz Sanatorium Wojskowe. Na gości czekały liczne pensjonaty, największym z nich było Uzdrowisko Gurewicza. W 1932 roku obszar Otwocka został powiększony, m.in. o Sródborów i Soplicowo- osiedla zbudowane według idei osiedla - parku leśnego.
Dzięki inicjatywom mieszkańców i poparciu Rady Miejskiej utworzone zostały: Gimnazjum Humanistyczne, Otwocki Klub Sportowy, Otwockie Towarzystwo Teatralne. Ważnym ośrodkiem życia towarzyskiego i kulturalnego stał się gmach Domu Zdrojowego (tzw. kasyno), zlokalizowany w parku miejskim. Potwierdzeniem nowoczesnych zmian była elektryfikacja linii kolejowej do Warszawy (w 1936 roku). Mimo wielu niewątpliwych osiągnięć widoczne były też zaniedbania dotyczące m.in. stanu higieny w niektórych rejonach miasta.
Latem 1939 roku Otwock miał ponad 19 tys. mieszkańców (wśród których było prawie 11 tys. Żydów), przyjął ok. 38 tys. kuracjuszy i letników. Żydzi mieli swoich przedstawicieli w Radzie Miejskiej; utworzyli wiele stowarzyszeń. Odgrywali decydującą rolę w handlu i rzemiośle. W mieście były cztery synagogi.
Rozwój Otwocka został brutalnie przerwany we wrześniu 1939 roku, wskutek wojny, a następnie niemieckiej okupacji. Hitlerowcy rozwiązali samorząd miejski. Prowadzili politykę represji i zwalczania polskości. Ludność żydowską zmusili do zamieszkania w getcie i poddali ją narastającemu terrorowi. Rankiem 19 sierpnia 1942 większość mieszkańców getta (ok. 8 tys. osób) spędzili na plac przy dworcu kolejowym, a następnie wywieźli do obozu zagłady w Treblince. W ciągu kolejnych tygodni Niemcy zastrzelili ok. 3 tys. ukrywających się Żydów.
Wielu mieszkańców Otwocka przeciwstawiało się okupantom. Uczestniczyło, m.in. w tajnym nauczaniu i akcjach dywersyjno-sabotażowych organizowanych przez Związek Walki Zbrojnej-Armię Krajową. Otwock wchodził w skład w IV Rejonu („Koralewo-Fromczyn”) w VII Obwodzie Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej. Był też ważnym ośrodkiem (m.in. jako baza szkoleniowa) działalności Szarych Szeregów.
Po zakończeniu okupacji niemieckiej (w lipcu 1944 roku) Otwock stał się innym miastem niż przed wojną. Do opustoszałych domów napływała ludność z zewnątrz, głównie ze zniszczonej Warszawy i z okolicznych wiosek. Otwock tracił letniskowy i uzdrowiskowy charakter. Stał się natomiast ważnym - w skali całego kraju - ośrodkiem leczenia gruźlicy, którą zwalczano głównie farmakologicznie i chirurgicznie.
Nowe realia polityczne oznaczały m.in. likwidację władzy samorządowej i upaństwowienie sanatoriów. W latach 1952 i 1958 do Otwocka przyłączono kilka sąsiednich miejscowości, m.in. Świder (popularną osadą letniskową), Świerk (gdzie zlokalizowany był Instytut Badań Jądrowych), Jabłonnę, Mlądz i Wólkę Mlądzką. Utworzony został powiat otwocki (istniejący do 1975 roku).
Od 1958 roku zaczęto realizować wiele inwestycji. Zmodernizowano centrum Otwocka, wybudowano liczne obiekty użyteczności publicznej, jak: pawilony handlowe, sąd, szpital, oczyszczalnię ścieków, stadion sportowy, urząd pocztowo-telefoniczny, kilka budynków szkolnych. Otwocka Spółdzielnie Mieszkaniowa zaczęła budować kolejne bloki i osiedla. Utworzono trzy szkoły średnie. Ułatwione zostały warunki do rozwoju rzemiosła. Jednak olbrzymia część mieszkańców miasta pracowała w Warszawie.
Funkcjonowały niektóre dawne instytucje (np. Otwocki Klub Sportowy i Amatorski Teatr Miejski). Do nowych placówek życia kulturalnego należały: Miejska Biblioteka Publiczna, Młodzieżowy Dom Kultury i kluby osiedlowe. Dla katolików ważne było erygowanie kilku parafii.
Od 1990 roku Otwock jest samorządową gminą miejską, a do 1999 roku - również siedzibą samorządowych władz powiatu. Gmina zrealizowała wiele inwestycji z zakresu poprawy infrastruktury drogowej, sfery rekreacyjnej oraz modernizacji budynków użyteczności publicznej.
Niestety, tylko część dawnych sanatoriów nadal pełni funkcję leczniczą. Powstały liczne bloki i osiedla mieszkaniowe. Ludność Otwocka wzrosła do 45 tys. osób. Duże nadzieje dla Otwocka i jego mieszkańców stwarza modernizacja linii kolejowej oraz działania mające na celu przywrócić uzdrowiskowy charakter miasta.
ul. Armii Krajowej 5
05-400 Otwock
e-mail: umotwock@otwock.pl
tel: 22 779 20 01 fax. 22 779-42-25
NIP 532-18-75-779, REGON 000592851
